غار، نخستین پناهگاه اعجاب انگیز انسان

• | پرينت |

با کمی گشت و گذار در کشور پهناورمان در می یابیم که جاذبه های طبیعی بسیاری از نظرها مغفول مانده است. غارها یکی از عوارض طبیعی زمین هستند که طی سالیان بسیار دراز و با تغییر و تحولات، زمین غالباً در دل کوهها بوجود آمده اند. از طرفی غارها از پیشینه ای دور و دراز در تاریخ بشر برخوردار هستند و بقایا و آثار به جا مانده در دیواره̾ آنها همگی بر این دلالت دارد که غار نخستین پناهگاه انسان در مقابل بلایا و حوادث طبیعی بوده است. بله غار اولین منزلگاهی بود که انسان را در پناه خود جای داد و در تاریکی و خنکای درونش آرامش را به انسان ارزانی داشت.

تقریباً کهن ترین و مشهورترین غاری که در حافظه تاریخ سراغ داریم؛ غار اصحاب کهف است. اصحاب کهف 7 نفر از مردم شهری بودند که به دلیل ظلم و ستم های پادشاه آن زمان یعنی دقیانوس به غاری در اطراف شهر پناه بردند و مدت 309 سال در آنجا در خواب بودند. گفته می شود که این غار در ترکیه قرار دارد و عکس زیر بقایای غار احتمالی اصحاب کهف در ترکیه را نشان می دهد.

از غار کهف داستان معروف آن که بگذریم، می بینیم که هنوز غارها نقش تعیین کننده و گاه بسیار مهمی، مخصوصاً برای مسلمانان، در تاریخ داشته اند. «غار ثور» نام غاری است که در جنوب مکه قرار دارد و پیامبر اسلام (ص) هنگام هجرت از مکه به مدینه برای در امان ماندن از حمله مشرکین به آنجا پناه برد. قضیه از این قرار بود که چون مدینه در شمال شهر مکه قرار دارد، مشرکین تصور نمی کردند که حضرت راه به سوی جنوب پیش گیرد، ولی پیامبر اسلام بر خلاف تصور آنها و برای حفظ جان خود به دستور خدا راه غار ثور را در پیش گرفت و پس از جاگرفتن در غار، کبوتری در دهانه غار لانه درست کرد و در آن تخم گذاشت و همچنین عنکبوتی به سرعت بر دهانه غار تار تنید و مشرکان که با ردیابی به غار ثور رسیده بودند با دیدن آن دو حیوان از گشتن غار صرف نظر کردند و بدین ترتیب خداوند دین و آخرین فرستاده خود را از شر مشرکان حفظ کرد.

آنچه اهمیت غار را در نزد مسلمانان افزایش می دهد این است که مهم ترین اتفاق در تاریخ اسلام نیز در غار رخ داده است. پیامبر اسلام (ص) از سال های قبل از بعثت و از سنین جوانی سالی یک مرتبه به غاری به نام حرا در کوه نور در نزدیک مکه نقل مکان می کردند و یک ماه در آنجا به عبادت و راز و نیاز با پروردگار خود مشغول می شدند و در آن زمان جز حضرت خدیجه (س) و حضرت علی (ع) ایشان را نمی دیدند تا اینکه در یکی از همین بیتوته ها که حضرت در سن چهل سالگی بودند، ناگهان فرشته وحی در غار بر حضرت نازل شده و داستان معروف بعثت رخ داد.

بنابراین می توان گفت که غار هم از جنبه طبیعی و محافظت از انسان در مقابل حوادث و بلایای طبیعی، و هم از جنبه روحانی و معنوی جایگاه مهم و غیرقابل انکاری در تاریخ بشریت دارد. البته غار را می توان از منظر دیگری هم نگاه کرد و آن دیدگاه زیبایی شناسی و جاذبه های طبیعی و گردشگری است.

همانطور که می دانید کشور ما یکی از غنی ترین کشورها در زمینه منابع طبیعی و جاذبه های گردشگری است و از نظر غار هم که یکی از اعجاب انگیز ترین پدیده های طبیعی زمین شناسی به شمار می رود. منابع طبیعی کشور ما حرف های بسیاری برای گفتن دارد؛ اگر بخواهیم خیلی سریع و به طور فهرست وار تنها به ذکر نام غارهایی که تا کنون در ایران شناخته شده و به ثبت رسیده است بپردازیم، بسیار طولانی می شود که از مهم ترین آنها می توان به غار علیصدر در همدان، غار کتله خور در استان زنجان، غار سهولان در مهاباد، غار کرفتو در دیواندره، غار کوه تمندر در الیگودرز، غار ماهی بازان در خرم آباد ، غار بوزخانه یا یخکون در ماسوله، غار بزنگان در سرخس خراسان، غار نیاسر در نیاسر کاشان، غار رودافشان در تهران، غار چال نخجیر بین نراق و دلیجان، غار کلهرود در نطنز، غار شوی در دزفول، غار قوری قلعه در کرمانشاه، غار زرین رود در زنجان، غار گوریک در برازجان، غار هوتو در بهشهر، غار برفی در زردکوه بختیاری، غار بتون در فردوس مشهد و غار قله جوق در اران استان همدان، اشاره کرد.

همانطور که ملاحظه می کنید بررسی دقیق و موشکافانه و رسیدگی به جاذبه ها ی طبیعی و گردشگری هر یک از این غارها نیاز به دائره المعارفی دارد که اختصاص به غارهای ایران داشته باشد. در جست و جویی که در منابع موجود درباره غارها انجام دادم با شمار بسیار زیادی از غارها روبرو شدم که به نظر می رسد هریک از استان های کشور قابلیت داشتن یک دائره المعارف برای غارهای استان خود را داشته باشند که شامل نقشه، جاذبه های طبیعی و زمین شناسی و شگفتی های آنها باشد. همچنین متاسفانه می توان گفت که علت ناشناخته بودن بسیاری از این غارها از چشم گردشگران، نبود امکانات اقامتی، تفریحی و مسافرتی در محل، و عدم اطلاع رسانی مناسب در این مورد است.

گذشته از غارهای معروف ایران مانند غار علیصدر و سهولان و کتله خور که اکثراً با آن آشنایی دارند و یا خود به دیدن آنها رفته اند، شگفتی های فراوانی در دل غارهای ناشناخته ایران وجود دارد کهبرای عموم مردم شناخته شده است. به عنوان مثال، غار اسك با عمق ٧٥٠ متر كه در لاريجان واقع شده است، از بزرگترين غارهاي ايران است. زیرا حداكثر طول غارهاي ايران از ٣٠٠٠ متر تجاوز نمي كند. همچنین بزرگترين غار ايران از نظر طول، غار چاه وزمه كلهرود است كه ٣ كيلومتر طول دارد؛اكتشاف این غار متعلق به یک هيات غارنوردي نسبت داده می شود. از طرفی قديمي ترين اثر باستاني ايران نیز در غارها كشف شده است، مانند غار كمربند و هوتو، كه در بروجن، ٥ كيلومتري بهشهر در استان مازندران قرار دارد و اسكلت انسان متعلق به ٧٥٠٠٠ سال پيش در آنجا كشف شده است. غار قمري و غار كنجي نیز در استان لرستان قرار دارند كه آثار و نشانه هايي از انسان هاي کهن در آنها موجود است. غار هميان و ميرملاس هم در كوهدشت لرستان قرار دارند و داراي نقاشي هاي دوره ماقبل تاريخ هستند. همچنين در غار اسپهبدان خورشيد وسايلي كشف شده که نشان از قدمت بسیار زیاد آن دارد و هم اکنون در اختیار ميراث فرهنگي است. غار اسك در منطقه لاریجان در شهرستان آمل، نيز انسان نشين بوده و از آنجا سفال متعلق به ٧٠٠ سال پيش از زمان مغول پيدا شده است.

غار آبی سهولان در مهاباد

 به عنوان نمونه قصد داریم تا شما را با یکی از غارهای کمتر شناخته شده ایران در منطقه زیبای سهولان در مهاباد قرار دارد آشنا کنیم.

غار آبي و تاريخي سهولان در ٤٣ كيلومتري جنوب شرق مهاباد و در مسير جاده ميان بر مهاباد به بوكان واقع شده كه فاصله اش تا شهر بوكان نيز نزديك به ٣٥ كيلومتر است، قرار دارد. سهولان نام روستايي است كه عنوان خود را به اين غار داده، ولي مردم محل به آن كونه كوتر يعني لانه كبوتر مي گويند.

قرار گرفتن اين غار در ميان رشته كوههاي بلند با قله هاي سر به فلك كشيده و دره هاي عميق كاملا بكر و دست نخورده بر عظمت و زيبايي اين پديده شگفت طبيعت افزوده است. غار سهولان داراي دو دهانه است كه به سمت جنوب باز شده اند و در مقابل دهانه بزرگ كه به كونه كوتر مشهور است محوطه اي به وسعت حدود ٤٠٠ مترمربع بصورت هموار درآمده كه گردشگران مي توانند در آن محل استراحت كنند.

آب و هواي اين محل به دليل قرارگرفتن در ارتفاع دو هزار متري از سطح دريا و محاط شدن در ميان قله هاي بلند در تابستان ها خنك و در زمستان ها بسيار سرد و يخبندان است. سهولان واژه اي كردي به معني يخبندان است كه وجه تسميه خود را از آب و هواي كاملاً خشن و طبيعت وحشي گرفته است. حركت در قسمت آبي درياچه با قايق هاي پارويي امكان پذير است ولي بخش خشكي را با پاي پياده نيز مي توان پیمود. برای رسیدن به کف غار و شروع به پیمایش آن باید از پله های بسیاری که از دهانه غار شروع می شوند پایین رفت و از آنجا سوار قایق ها شد.

هواي درون غار بسيار مرطوب و تاريك است و در بدو ورود به درون غار بوي رطوبت همراه با بوي خفيف گوگرد به مشام مي رسد. نخستين درياچه پيش روي گردشگران حدود ٢٠٠ متر وسعت دارد كه داراي آبي زلال و صاف است. دالان بالاي سر اين درياچه افزون بر ٥٠ متر ارتفاع دارد و در انتهاي آن دو دالان باريك به عرض دو متر ديده مي شود كه به درياچه ها و دالان هاي بعدي باز مي شوند.

در هر نقطه اي پديده ها و نگاره هاي طبيعي غار به چشم می خورد که نام های جالبی چون عروس دريايي، مارماهي، لاك پشت، توت فرنگي، دلفين، پاي فيل، سرشير، تاج خروس و... دارند. شباهت و ظرافت اين نگاره ها به جانداران به حدي است كه گويي هنرمندي چيره دست سال ها نشسته و اين آثار را با صبر و حوصله آفريده است. همچنین سكوت و آرامشي وصف ناپپذیر در دل این غار حاکم است؛ ولی آنچه که اين سكوت را در هم مي شكند صداي پاروي قايقران، پرواز و بق بقوي كبوترها است. كبوترها ساكنان اصلي اين غار هستند و درتمام زوایای آن لانه دارند و استراحت مي كنند و براي يافتن غذا براي خود و جوجه هايشان به نوبت از غار خارج شده و زماني نيز براي رهايي از رطوبت درون غار، حمام آفتاب مي گيرند. كبوترها بدون ترس از حضور غريبه ها در قلمروشان، گاهي در مكان هايي تخم گذاري مي كنند كه بازديدكنندگان مي توانند به راحتي آنها را لمس كنند. تعدادي خفاش نيز در اين غار وجود دارد که البته در نقاط تاریک زندگی می کنند.

نخستين كسي كه توانست بخش هاي ناشناخته اين غار را كشف كند ژاك دمورگان جهانگرد فرانسوي بود كه در سال ١٨٩٦ با راهنمايي اهالي روستاي سهولان تا عمق ٢٠٠ متري غار پيش رفت و از دهانه دوم بازگشت. غار سهولان پس از غار عليصدر همدان دومين غار آبي بزرگ ايران زمين می باشد كه تاكنون شناخته شده است.

منابع

·   روحاني‌ سراجي‌، نرگس، غار نخستين خانه انسان: گفت وگو با چنگيز شيخلي پيشكسوت غارشناسي ايران، همشهري: 15/5/82

·    گوشه اي از رمز و راز طبيعت در غار آبي سهولان،ابرار: 1/6/85

·   شيخلي چنگيز، علی سرد نخستین غار توریستسی ایران، مجله طبیعت گردشگری

·   صیاد اوغلی فریبرز، غارها و غارنوردی، مجله نوآور