اثرات اقتصادی جهانگردی

  

نگارنده: مصطفی حاجی امینی (درباره)

این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید  

                                




مقدمه:

با توجه به تعریف اقتصاد که به طور معمول برحسب مفهوم كميابي (يعني وضعيتي كه در آن اقلام كافي براي تأمين نيازها و خواسته‌هاي يك فرد وجود ندارد) تعریف می شود؛ بررسی های اقتصادی اساساً معطوف وضعيت انسانهاست و نه پول يا ثروت. كميابي، في نفسه پديده‌اي انساني است زيرا هيچ چيز به خودي خود كمياب به شمار نمی آید مگر آنكه موضوع خواسته‌هاي انساني قرار گيرد.

بنابراين اقتصاد را مي‌توان علمي اجتماعي تعريف كرد كه مي‌كوشد نحوة گزينش افراد را درخصوص استفاده از منابع كمياب براي تأمين خواسته‌هايشان درك کند. مطالعة اين گزينش‌ها در يك بستر اجتماعي صورت مي‌گيرد.در حوزة اقتصاد گردشگري، مي‌توان پرسيد كه چرا افراد مسافرت به مكان خاصي را به جاي مكان ديگري انتخاب كرده ، يا آنكه ترجيح مي‌دهند به جاي مسافرت در خانة خود باشند و يا اينكه چرا فردي تصميم به مصرف (يا سرمايه‌گذاري) پول خود برای مسافرت می گیرد؟

اين صنعت بخشي است كه تعدادي بالغ بر 100 ميليون كارمند – بيشترين نيروي انساني- را به كار مي‌گيرد.گردشگري بر چند فعاليت عمده تاثير دارد، از جمله:1- اشتغال 2-توسعه. همچنين گردشگري بنا به ماهيت خود اثرات مثبت و منفي متعددي بر محيط فرهنگي- اجتماعي، طبيعي و اقتصادي ايران مي گذارد. از آنجا كه توسعه جهانگردی خارجي اندك بوده و جهانگردان بازديدكننده از ايران غالبا فرهنگ مشابهي دارند، اثرات اجتماعي – فرهنگي آنان نيز تاكنون محدود بوده است. اما بر عكس ، حجم عظيم گردشگران داخلي تاثير نامطلوب قابل ملاحظه اي بر مكانهاي ميراث فرهنگي و طبيعي كشور بجا گذاشته و به اشكال مختلف موجب تخريب و كاهش ارزش جاذبه ها گرديده است. از لحاظ اقتصادي، سهم گردشگري در توليد ناخالص داخلي كشور 4/3 درصد ، در اشتغال زايي در حدود 541000شغل مستقيم و غير مستقيم و در صادرات غير نفتي در حدود 14 درصد برآور د شده است. اين وضعيت بيانگر ضعف عمومي اين بخش از نظر مديريت، تبليغات، ساختار حقوقي و نيز ارتباط ضعيف آن با ساختار صنايع كشور است. (رجبيان، 1383)

در ادامه برآنیم به 3 نقش عمده اقتصادی جهانگردی اشاره ای داشته باشیم:

•  خطر موازنه منفی جهانگردی در ایران:

درآمد جهانگردی در سطح بین المللی تا سال 2005 حدود 622 میلیارد دلار و هر جهانگرد از اروپا و امریکا بین 500 تا 700 دلار هزینه می کند، در حالیکه این رقم در ایران به کمتر از 500 دلار می رسد. آنچه برای کشور ما خطر جدی محسوب می شود، موازنه منفی در حهانگردی است، چرا که در ازای هر یک میلیارد دلار درآمد جهانگردی که عاید کشور می شود، 4 میلیارد و 200 میلیون دلار توسط ایرانیان جهانگرد در خارج از کشور هزینه می شود. همچنین در کشورهای توسعه یافته 10 درصد از نیروی کار در بخش جهانگردی فعال اند، در حالیکه در ایران تنها 50 هزار نفر در این بخش مشغول بکارند. http://www2.irna.ir) )

•  سودآوری 2 برابر جهانگردی نسبت به نفت:

استفاده صحیح از پتانسیل ها و ظرفیت های جهانگردی ایران می تواند سودی معادل 2 برابر ذخایر نفتی را به کشور سرازیر کند. آمارها نشان می دهد که بین 400 تا 600 میلیارد دلار از درآمد کشورها تا سال 2005 از صنعت جهانگردی تامین می شود که متاسفانه علیرغم جایگاه تاریخی و ویژگی های طبیعی ایران، کشورمان در این کسب درآمد جایگاهی ندارد.  اگر با توجه به مزایای صنعت جهانگردی و تاثیر اقتصادی توسعه این صنعت در درآمدزایی و اشتغالزایی بتوانیم تنها به 30 درصد از درآمد صنعت جهانگردی جهان دست پیدا کنیم، می توانیم سالانه سودی 2 برابر ذخایر نفتی را به کشور وارد کنیم. نگاه اقتصادی به صنعت جهانگردی می تواند تمامی جوانب فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و ... آن را نیز دربر گیرد، چرا که لازمه توسعه این صنعت و چرخه اقتصادی آن در درجه اول مهیا کردن بسترها در ابعاد دیگر آن است.

قراردادن جهانگردی در اولویت های اقتصادی کشور تمامی ابعاد علمی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی را پوشش می دهد و حتی برگزاری انواع تورهای علمی، ادبی، هنری را با مزیتهای خاص خود و بویژه منافع اقتصادی در کشور بهینه می کند. بیشتر توانمندی های کشور ما برای جذب گردشگر مساله فرهنگ و ملیت است، یعنی به خاطر قدمتی که کشور ما دارد بیشترین جذابیت را در حوزه ی فرهنگ و تمدن دارد. وی افزود: بسیاری از کشورها قادرند در حوزه های دیگر راحت تر فضاسازی کنند، ولی کشور ما در حوزه ی فرهنگ و دینداری توانسته از مزیت نسبی لازم برخوردار شود.  

مزیت نسبی در حوزه ی فرهنگی به این معنی نیست که ما در حوزه های دیگر فعالیت نداریم بلکه در این حوزه ها جذب جهانگردی ما پایین تر است. وی افزود مزیت نسبی ما در حوزه ی فرهنگی همانند تولید تک محصولی است و زمانی که اقتصاد کشور به یک محصول اکتفا کند، قطعا ضربه پذیری آن بالا می رود و در حوزه ی جهانگردی هم وضع به همین منوال است. اگر ما فقط به حوزه ی جهانگردی فرهنگی فکر کنیم و از سایر حوزه ها غافل شویم، تاثیر منفی بر جهانگردی کشور می گذارد. همچنین، بهترین برنامه ریزی این است که از بخش های مختلف بتوانیم کالاها و خدماتی را ارائه دهیم که متنوع باشد و بتوانیم با تاثیرات محیطی مقابله مناسبی داشته باشیم به عنوان مثال کشورهای عربی توانسته اند در زمینه ی جهانگردی به یک انسجام مناسبی برسند، ولی کشور ما هنوز به یک زنجیره ی واحد در زمینه ی جهانگردی دست نیافته است. کلیه امکانات جهانگردی ایران منفعل باقی مانده است. صنعت جهانگردی در جهان امروز یکی از دغدغه های اصلی مسوولان دولتی کشورهای مختلف جهان است. چرا که کسب درآمد از این صنعت جامع تمام منفعت های اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و ... برای این کشورهاست.

در کشور ما که دارای زیارتگاههای بزرگ جهان و بزرگترین تاریخ تمدنی منطقه است، کلیه ی امکانات استفاده از این صنعت منفعل و بلااستفاده باقی مانده است. در حالی که کشورهای دیگر به خصوص همسایگان خودمان از این امکانات به نفع خودشان استفاده می کنند. بسیاری از برنامه های اقتصاد جهانگردی کشورهایی مثل امارات، عربستان و ترکیه، بدون سرمایه گذاری ایرانیان به شکست منتهی می شود، در حالی که اگر زمینه ی بهره گیری از توان سرمایه گذاری و حتی اگر زمینه ی بهره گیری از توان سرمایه گذاری و حتی خدماتی این افراد در کشور فراهم شود، ایران از نظر جایگاه و تعداد جذب  گردشگر یکی از برترین ها می شود. حجم سرمایه گذاری سالانه در صنعت نفت کشور بین یک تا 2 میلیارد دلار است که باید زمینه ی همین میزان سرمایه گذاری در حوزه ی جهانگردی توسط مسوولان دولتی و مشارکت بخش خصوصی فراهم شود.

برای توسعه ی جهانگردی کشورمان و قرار گرفتن در ردیف یکی از قطب های جهانگردی منطقه و جهان در مرحله ی نخست باید نگاه دولت و مردم را به این صنعت تغییر داد و سپس برای تامین امکانات و زیرساخت ها و همچنین پیاده سازی یک الگوی موفق جهانگردی در کشور گام برداشت. در صنعت جهانگردی دنیا هر روز تحولات جدیدی رخ می دهد که با وجود روند ضعیف این صنعت در کشور ما میزان عقب ماندگی ما در این سوژه افزایش می یابد. همچنین با قراردادن جهانگردی در ردیف کالاهای صادراتی غیرنفتی و توجه به این صنعت در برنامه ریزی و سیاستگذاری های کلان اقتصادی می توانیم به کسب درآمد اقتصادی از جهانگردی امیدوار باشیم.( http://www.vefagh.co.ir )

تاثیر جهانگردی بر بیکاری کشورها :

بررسی مقایسه ای گردشگران داخلی و خارجی در این صنعت نیز بیانگر اهمیت این صنعت در توسعه اقتصاد داخلی کشورها است به گونه ای که بر اساس آمار منتشره از سوی سازمان جهانی جهانگردی، نسبت گردشگران داخلی به خارجی، نسبت ده به یک را نشان می دهد. در همین راستا آثار مستقیم حاصل از صنعت جهانگردی ، با احتساب حدود 6 درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی در این صنعت ، نمایانگر تخصیص یک شغل از هر 15 شغل به این صنعت در آینده ای نزدیک بوده و در صورتی که آثار و منافع غیر مستقیم نیز مد نظر قرار گیرد حدود 10 درصد از تولید ناخالص داخلی جهان و یک شغل از هر 9 شغل در این صنعت ایجاد خواهدشد.

با وجود اهمیت بی بدیل صنعت جهانگردی در توسعه و شکوفایی اقتصادی، سیاست گذاری های مناسبی در خصوص ارتقاء آن در کشورمان صورت نپذیرفته و عمده تلاش های مربوط به توسعه صنعت جهانگردی در دهه های اخیر ، معطوف به رهیافت های تشویقی و تبلیغاتی و یا به عبارتی تقاضا محور بوده اند. در این راستا بیشتر هدفگذاری ها و وضع دستورالعمل های اجرایی معطوف به خصوصی سازی واحد های اقامتی، تبلیغات جهانگردی، آموزش نیروی انسانی، سیاست های تشویقی ساخت تأسیسات ایرانگردی و جهانگردی، تخفیف های مالیاتی و ... بوده که بیشتر جذب تقاضا را مد نظر قرار داده است، در حالی که چالش های پیش روی این صنعت، نه تنها استحکام و تداوم بیشتر سیاست های جانب تقاضا را طلب می کند، بلکه سیاست گذاری ابعاد عرضه و سازماندهی ساختار فعالیت بنگاهها را می طلبد. (حاجی امینی، محمد علی پور. 1390)

جمهوری اسلامی ایران با داشتن جاذبه های جهانگردی (تاریخی – مذهبی – طبیعی) با اتخاذ سیاست های مؤثر در این بخش، می تواند به سهم مناسب و در خور خود در بازار جهانگردی جهان دست پیدا کرده و این امر منجر به حل بسیاری از معضلات اقتصادی-اجتماعی کشور خواهد شد.